Hãy phẫn nộ !
Đọc bằng Anh ngữ:
http://indignez-vous-indignacion.blogspot.de/p/english.html
http://axisoflogic.com/artman/publish/Article_62371.shtml
Quyển sách có bán tại
http://www.amazon.de/Indignez-Vous-Stephane-Hessel/dp/291193976X
Stéphane HESSEL
Bài điểm sách của tác giả Từ Thức
‘HÃY NỔI GIẬN!’ ‘Indignez-vous!’ hay hiện tượng Hessel ở Pháp.
Tại sao vẫn chưa có « cách mạng mùa Xuân » ở VN ?
Từ Thức
Một
hiện tượng bất ngờ trong sinh hoạt văn
hoá ở nước Pháp : một cuốn sách mỏng
của của Stéphane HESSEL, ‘Indignez-vous!’ (Hãy
phẫn nộ!) dự tính bán vài trăm bản, đã phá
kỷ lục ấn hành : trên bốn triệu cuốn và
tiếp tục gây tranh luận sôi nổi. Tác giả,
một ông già 93 tuổi, hô hào mọi người hãy
nổi giận, hãy đứng dậy chống lại
tất cả những bất công, những lộng hành
của giới thống trị, tài chính hay chính trị
đang đè nặng lên đầu mỗi người.
Nổi
giận, theo Hessel, là điều kiện tối cần
để con người còn là con người, để
xã hội khỏi phá sản. Hãy dẹp thói an phận
thủ thường, thụ động, hãy đứng
dậy cầm vận mệnh mình trong tay ! Người ta
áp bức, bóc lột anh bởi vì anh chấp nhận.
Khả năng phẫn nộ là điều kiện tối
cần để anh trở thành, hay tiếp tục, là
người có nhân phẩm và một quốc gia không trở
thành một quốc gia chết.
Người Việt có, - hay còn - khảnăng phẫn nộ hay không là câu hỏi và vài suy nghĩ vụn vặt trong bài này. Phải chăng cường độ phẫn nộ của dân Việt không đủ mạnh là một trong những lý do tại sao Việt Nam vẫn chưa có biến chuyển lớn như ở Trung Đông hay Bắc Phi ?
NHU
CẦU PHẪN NỘ
Cuốn sách mỏng của S.Hessel, do một nhà xuất bản bỏ túi, Indigènes, ở Montpellier, miền Nam nước Pháp (trong khi sinh hoạt văn hóa tập trung ởParis), không một dòng quảng cáo, mới đầu bán ở những tiệm sách tỉnh lẻ, dần dần nhờ truyền miệng, trở thành một hiện tượng văn hoá xã hội, được dịch trên 30 thứ tiếng.
Hessel từ
chối nhận bản quyền, và nhà xuất bản
hứa sẽ dùng số tiền bán sách để in
những tác phẩm có thể giúp cải thiện xã hội.
Những tay nhà
nghề trong giới ấn loát lắc đầu chịu
thua: cuốn sách đứng đầu các danh sách best
sellers từ gần một năm nay không phải là
tác phẩm của những nhà văn ăn khách như
Houellebecq, Jardin, Delerm, không phải là tiểu sử tài
tử show biz, không phải sách dạy cách ăn uống cho
khỏi mập, không phải là một chuyện tình
ướt át, hay một tiết lộ động
trời, thật hay bịa, không nói về cuộc
đời tình ái náo nhiệt của DSK. Đó là cuốn
sách rất khô khan của một ông già gần trăm
tuổi hô hào dân chúng nổi giận, hô hào thanh niên
đừng thụ động như những ông cụ non.
Hessel không
phải là triết gia, không phải là nhà văn, cuốn
sách rất mỏng của ông không phải là một tác
phẩm lớn, nhưng cuốn “Indignez-vous!” bán chạy
như bánh mì, vì nó đáp ứng một nhu cầu
người ta tưởng là thứ yếu : nhu cầu
phẫn nộ .
Người ta
mua tặng quà cho nhau nhân ngày Giáng sinh, ngày sinh nhật, trong
đó nhiều người chưa hề mua, chưa
từng mở một cuốn sách. Những phong trào
phẫn nộ (les indignés) đã lan sang nhiều nước
Âu Châu, như Hy Lạp, Tây Ban Nha (les indignalos) , hay phong trào
Occupy Wall Street ở New-York, trước cửa những
ngân hàng thủ phạm của cuộc khủng hoảng
kinh tế làm thế giới điêu đứng.
Hessel là người suốt đời nổi giận.
Sinh năm 1917 ở Đức, gốc Do Thái, quốc
tịch Pháp đã tham gia kháng chiến chống phát xít Đức.
Bị bắt giam ở nhà tù phát xít nổi tiếng Buchwall,
bị kết án tử hình, ông tráo căn cước
của một người tù vừa chết bị án
nhẹ hơn và vượt ngục. Sau chiến tranh, ông
trở thành đại sứ của Pháp ở Liên Hiệp
Quốc và tham dự việc soạn thảo bản Tuyên
ngôn Nhân quyền. Về hưu, ông già Hessel là một khuôn
mặt quen thuộc trong những cuộc biểu tình cho
nhân quyền, biểu tình bênh vực người di dân, bênh
vực Palestine mặc dầu ông gốc Do Thái. Ở đâu
có phẫn nộ,có bất công, ở đó có ông già Hessel.
Sau khi cuốn Indignez-vous! trở thành một
hiện tương xã hội, người ta trách tác
giả chỉ xúi thiên hạ nổi giận mà không có
đề nghị gì cụ thể, Hessel viết một
cuốn sách mỏng khác : Engagez-vous (2) (Hãy tham gia
hành động!), trong đó ông đề nghị tranh
đấu đòi thành lập Tổ chức Thế
giới về môi sinh, và một Chính phủ toàn cầu (gouvernement
mondial). Một mơ ước hão huyền ( utopie )?
Tất cả những thay đổi lớn trong lịch
sử, theo Hessel, đều là những utopie khi
khởi sự.
Cuốn thứ ba, le Chemin de l’Espérence (Con đường của hy vọng) (3), viết chung với nhà xã hội học hàng đầu của Pháp, Edgar Morin, trong đó hai ông già, tổng cộng 184 tuổi vạch ra con đường hy vọng để đi đến một tương lai tốt đẹp hơn.
IL FAUT VIVRE INDIGNE
Hessel nối
tiếp truyền thống của trí thức Zola, Camus. Emile Zola viết
: Il faut vivre indigné! (phải sống phẫn
nộ). Từ Zola, trí thức đích thực là trí thức
tham dự sinh hoạt xã hội, chính trị để
cải thiện xã hội, không phải chỉ là những
người có kiến thức. Ở Việt Nam, ngay
cả kiến thức cũng không cần thiết. Trí
thức chỉ cần có bằng cấp. Học gạo,
học tủ, chong đèn học thuộc lòng, có xong cái
bằng là trở thành trí thức, là khuôn vàng thước
ngọc. Có bằng vừa vừa là trí thức vừa
vừa, có bằng to hơn là đại trí thức… Trí
thức vừa vừa được kính trọng vừa
vừa, đại trí thức được kính cẩn
tối đa.
Albert Camus nói trí thức cũng như mọi
người, hơn mọi người chính bởi vì anh là
trí thức, phải ghé vai gánh vác như mọi
người, phải đổ mồ hôi chèo thuyền
như mọi người. Khác hẳn hình ảnh trí
thức ‘võng anh đi trước, võng nàng theo sau’ của
người VN, có cái bằng bỏ túi là vinh hiển
suốt đời, phó mặc chuyện đời cho thiên
hạ.
Cuốn sách
của Hessel ra đời trước khi cách mạng hoa lài
bùng nổ ở Tunisie, mở đầu cho ‘mùa Xuân Ả
Rập’ đang quét sạch những chế độ
độc tài ở Bắc Phi và Trung Đông. Cùng một
lúc, từ Đông sang Tây, thế giới đang chuyển
mình, đang tìm một hướng đi mới. Đã tìm
ra lối ra chưa, đã thoát khỏi đường
hầm chưa là chuyện khác. Bước đầu là ý
thức mình có quyền phẫn nộ, có bổn phận
phẫn nộ, và sự phẫn nộ có thể thay
đổi thời cuộc, có thể và đã lật
đổ những chế độ độc tài đã
ngự trị từ lâu và tưởng sẽ ngự
trị mãi mãi, như ở Ai Cập, Tunisie, Lybie.
Trước
đó vài tuần, ai dám tưởng tượng Moubarak
sẽ bị kết án khổ sai chung thân, ông Ali phải
cuốn gói bỏ của chạy lấy người,
Khadafi bị bắn chết. Trước đó vài tuần,
họ nắm toàn quyền sinh sát, nắm quân đội,
cảnh sát, hành pháp, lập pháp, tư pháp, nắm trọn
kinh tế, tài chánh trong tay. Cái gì đã quét sạch tất
cả: sự phẫn nộ của quần chúng, của
những người hàng ngày chỉ biết an phận, cúi
đầu.
Các chế độ độc tài không mạnh như người ta tưởng. Chỉ cần sự phẫn nộ của người dân, các lãnh tụ độc tài Trung Đông, Bắc Phi, một sớm một chiều, đã trở thành những con hổ giấy.
TỪ MIẾN ĐIỆN TỚI VIỆT NAM
Tại sao có
cách mạng ở Trung Đông, ở Miến Điện mà
ở VN chưa có “cách mạng muà Xuân”, mặc dù đã
hội tụ đủ mọi điều kiện :
bế tắc chính trị, khủng hoảng kinh tế, sa
đọa xã hội, và ghê gớm, khẩn cấp hơn
nữa, hiểm họa mất nước?
Lấy thí
dụ Miến Điện. Tại sao có thay đổi
ở Miến Điện? Những yếu tố hiển
nhiên: Miến Điện sẽ làm chủ tịch ASEAN 2014,
tinh thần quốc gia gần như cực đoan của
giới quân phiệt cầm quyền (độc tài, tham
nhũng không thua ai, nhưng vẫn yêu nước) thấy hiểm
họa Trung Cộng trước mắt. Giới quân
phiệt muốn nhích lại với Tây phương, không
thể không nhượng bộ, không thể tiếp
tục giam tại gia bà Aung Suu Kyi, khuôn mặt khả ái,
khả kính của nhân quyền ở Miến.
Rất
nhiều người VN lên đường chống
thực dân vì lòng ái quốc, nhưng đảng Cộng
sản đã đưa VN vào quỹ đạo Nga, Hoa,
nhất là Hoa, ngày nay tập đoàn lãnh đạo bắt
buộc phải bám vào Trung Cộng để sống còn,
để bảo vệ quyền lợi. Bi đát hơn
nữa : có muốn ra khỏi quỹ đạo cũng quá
trễ. Cái thòng lọng Tầu đã xiết chặt
cổ.
Đó là
những yếu tố chính trị. Yếu tố văn hoá
: người VN không có truyền thống phản kháng.
Văn hóa VN không phải là văn hóa phẫn nộ của
Stéphane Hessel. Văn hoá VN là văn hóa “một sự nhịn,
chín sự lành”. Cái văn hóa “tránh voi chẳng hổ mặt
nào ” giúp con voi càng ngày càng thô bạo.
Cái thói quen
chịu đựng, cộng thêm với văn hoá Khổng
giáo, đúng hơn là Tống nho, coi vua là con trời, hơn
cả cha mẹ, và “cha mẹ đặt đâu, con ngồi
đấy”, đã biến chúng ta thành những người
thụ động.
Câu hỏi
đặt ra : tại sao cách mạng ở Tunisie và Ai
Cập mà vẫn không có biến chuyển ở VN. Hai dân
tộc Tunisie và Ai Cập được coi là hai dân tộc
thụ động nhất ở Bắc Phi và Trung Đông.
Tôi nhớ một buổi trò truyện với một
số người Tunisiens sống ở Paris. Tất
cả đều có bằng cấp cao, theo con mắt
VN,đó là những nhà trí thức. Khi tôi hỏi về tình
hình chính trị ở Tunisie, không ai trả lời, lảng
sang truyện khác. Sau bữa ăn, khi mọi người
ra về, còn lại một người, Ahmed , ông ta cho hay
là chính trị xứ ông ta nát bét, dân chủ chỉ là trò
bịp, tham nhũng khủng khiếp. Tại sao vừa
rồi ông ta không nói gì? Ahmed cười, hơi
ngượng, nếu anh nào phát biểu bừa bãi, sẽ có
đứa báo cáo tòa đại sứ và hết về
nước nghỉ hè. Hai tuần sau, Bouazizi tự thiêu,
ngọn lửa phẫn nộ bùng lên, gia đình tổng
thống Ali bỏ của chạy lấy người.
Ngọn lửa phẫn nộ vượt biên giới, tràn
sang Ai Cập và Lybie.
Tại sao
những dân tộc được coi là thụ động
có cái khả năng phẫn nộ dữ dội như vậy,
mà ở VN chưa có? Có một hiện tượng tạm
gọi là hội chứng (syndrôme) Algérie. Lửa cháy chung
quanh, nhưng Algérie chưa động tĩnh gì, vì dân
Algérien đã mệt nhoài, cả về thể xác lẫn
tinh thần, chỉ muốn được yên thân. Sau khi
dành độc lập khỏi tay thực dân Pháp, đất
nước rơi vào tay độc tài, tập đoàn
của những lãnh tụ kháng chiến cũ, những
người kháng chiến vì lý tưởng độc
lập, tự do,công bình, nhân ái, khi nắm quyền làm
ngược lại, chứng minh công thức “quyền
lực đưa tới tham nhũng. Quyền lực
tối đa, tham nhũng tối đa”. Algérie giống VN
một điểm nữa: lực lượng công an
cảnh sát hữu hiệu. Ở Alger, sau biến cố
Tunisie, nhà nước huy động 35.000 cảnh sát bao vây,
giải tán 500 người biểu tình. Một ông phẫn
nộ, 70 ông cớm!
Algérie có thêm
một đại họa : khủng bố Hồi giáo
đã gây kinh hoàng và làm tê liệt đất nước. VN
(lạy Chúa, lạy Phật) không có khủng bố Hồi
giáo, nhưng có đại họa khác làm tiêu tan khả
năng phẫn nộ: văn hoá chu di tam tộc.
Người Cộng Sản đã khôi phục cái văn hóa
của thời man rợ. Anh có tội - sợ mất
nước là một cái tội, khóc với dân là một cái
tội, nghĩ và đòi quyền sống là một cái
tội - không phải chỉ có anh lãnh hậu quả, mà
cả gia đình vợ con, cha mẹ, gia đình anh bị
liên lụy. Anh có can đảm cùng mình, có coi nhẹ tù
đầy và cái quý nhất của con người là
mạng sống, anh cũng bó thay khi nghĩ tới cái
vạ sẽ đổ xuống đầu những
người thân. Cái văn hóa chu di tam tộc nó man rợ
nhưng hiệu quả. Hiệu quả bởi vì man
rợ. Ai có thể tưởng tượng điều đó
ở thế kỷ 21?
Những kỹ thuật đàn áp ghê rợn, điển hình là cuộc Cải Cách Điền Địa đẫm máu, vụ án Nhân Văn Giai Phẩm, những Toà án Nhân dân (!) , những trại cải tạo sau 75, đã tiêu diệt tinh thần phẫn nộ của người Việt.
SỰ MÒN MỎI CỦA LÒNG TRẮC ẨN
Bà Aung San Suu
Kyi, trong bài diễn văn cách đây ít ngày ở Oslo than
phiền những đóng góp cho các chương trình nhân
đạo càng ngày càng giảm bớt. Bà Kyi nói: sự
giảm sút đóng góp là kết quả cuả “sự mòn
mỏi của lòng trắc ẩn ”. Thế giới sẽ
đi về đâu, xã hội sẽ đi về đâu
nếu không còn lòng trắc ẩn?
Người ta
ngỡ ngàng trước cảnh một em bé bị xe
nghiến trước sự dửng dưng của mọi
người ở bên Tầu. Còn VN? Những chuyện
tương tự xẩy ra hàng ngày. Một thí dụ, trong
những thí dụ : Một bà già bị xe cán, nằm ôm cái
chân gẫy, rên rỉ. Nhiều người muốn can
thiệp. Người lái xe xuống xe, quát: “Đ.M. Có
biết ông là ai không?” Mọi người nín khe, bỏ mặc
bà già nằm rên rỉ. Người kể chuyện
kết luận : chưa chắc gã lái xe là ông lớn hay con
cháu ông lớn.
Còn đâu là lòng trắc ẩn? Không còn trắc ẩn, làm sao có phẫn nộ?
Đó chắc chắn là cái di sản ghê rợn nhất của những năm Cộng sản. Biến con người thành vô tâm, vô cảm. Bịt tai, bịt mắt, bịt miệng để sống, thờ ơ trước bất công, lãnh đạm trước cái đau khổ của người khác. Những đổ vỡ về chính trị, về kinh tế có thể hàn gắn trong vài chục năm. Sự sa đoạ về con người, băng hoại văn hoá phải nhiều thế hệ mới hy vọng cứu vãn được. Nếu bắt tay cứu vãn trước khi quá trễ. Trước khi bị diệt vong.
THÁI ĐỘ XẤU NHẤT LÀ SỰ THỜ Ơ
Trong bối cảnh đó, phải khâm phục những
người dám bày tỏ sự phẫn nộ của mình
ở trong nước. Những người đấu tranh cho dân
chủ, cho nhân quyền, những Lê Thị Công Nhân, Cù Huy Hà
Vũ, những Hà Sĩ Phu, Nguyễn Đan Quế và
rất nhiều người khác.
Phải khâm
phục những người nông dân mất đất
đã tay không đứng dậy. Phải khâm phục
những giáo dân, Phật tử đã xả thân đòi
tự do tín ngưỡng. Phải khâm phục những
bloggers, những nhà báo, những nghệ sĩ đã có can
đảm nói lên sự thực. Phải khâm phục
những người đã tranh đấu cho công nhân,
ở trong nước hay bị bán ra ngoại quốc.
Cái trở
ngại cho họ không chắc đã là chính sách đàn áp
của người cầm quyền. Cái trở ngại cho
họ là sự thờ ơ, thụ động của
người chung quanh. Nhiều người tiếc VN không
có một người như Aung Suu Kyi. Nhưng nếu bà
Kyi là người VN, có bao nhiêu người đứng sau
lưng bà như dân Miến. Những Lê thị Công Nhân tranh
đấu trong sự cô độc. Cái bản tính thờ
ơ, cố chấp, nghi kỵ, ganh ghét của
người Việt, ngay cả giữa những
người hoạt động cho dân quyền ở VN,
đã khiến chúng ta chưa có Aung San Suu Kyi hay Nelson Mandela.
Hessel viết
“thái độ xấu nhất là sự thờ ơ” (la
plus mauvaise attitude est l’indifférence) và nhắc câu nói của
Jean Paul Sartre : mỗi người, với tư cách cá nhân,
có trách nhiệm với xã hội ( vous êtes responsables en
tant qu’individus).
Sự thờ
ơ, với rất nhiều người Việt Nam,
đã trở thành một đức tính, một thái độ
khôn ngoan của những người từng trải.
Người ta hãnh diện, khoe khoang cái túi khôn của mình và
dè bỉu cái dại dột của người khác. Ở
những nước tân tiến, những người
dại dột, những người ăn cơm nhà vác ngà
voi, là những tác nhân làm cho xã hội tốt đẹp
hơn, công bình hơn, làm cho con người đối
với nhau còn là con người.
Sống trong
sự hoài nghi thường trực, với sự thờ
ơ như một nhân sinh quan khả kính, với tính
thụ động như một mục tiêu, lòng trắc
ẩn mòn mỏi, với sự vắng bóng của phẫn
nộ, bao giờ VN có cách mạng mùa Xuân như ở
Bắc Phi, Trung Đông, thay đổi chính trị
như ở Miến Điện?
Stéphane Hessel nói nếu anh sống dửng dưng, hãy tìm
một lý do để nổi giận. Lý do để
nổi giận không hiếm: sự lộng hành của tài
phiệt đã đưa tới khủng hoảng kinh
tế, sự bất công xã hội càng ngày càng ghê rợn,
môi trường bị phá hoại… Với người VN,
khỏi cần tìm kiếm, những lý do để nổi
dậy đếm không nổi : độc tài, nhân
quyền, tự do bị chà đạp, nhân công bị bán ra
nước ngoài, sống như nô lệ, phụ nữ
bị gởi đi bán dâm kiếm ăn, nông dân bị
cướp đất, và hiểm hoạ đất
nước sừng sững trước mắt.
Vụ Hoàng Sa, Trường Sa đã gây phẫn uất
trong mọi giới. Một cơn gió mới. Hy vọng
sự phẫn nộ đó sẽ là động lực
đưa đến thay đổi ở VN. Thay
đổi hay mất nước. Thay đổi hay là
chết.
TỪ THỨC
(Paris, Juin 2012)
( 1 ) INDIGNEZ VOUS. Stéphane Hessel. Ed Les Indigènes, Montpelliers, France. 2010. Phát hành: Harmonia Mundi. Bản tiếng Anh: Time For Outrage. Hardoven Editions.
( 2 ) Engagez-vous. Stéphane Hessel. Editions de l’Aube. France. 2011.
( 3 ) Le Chemin de l’Espérence. S.Hessel § Edgar Morin. Ed Fayard. Paris. France. 2011.
(Nguồn: Ngocdung Nguyen chuyển tiếp anhdaodalat@yahoogroups.com)