Đến lượt Trung Quốc phải xoay chiều?
Minxin Pei (*) - Trúc An dịch (28-11-2011)
Mỹ đã
phục kích và cô lập Trung Quốc tại hội nghị
Đông Á. Nếu Trung Quốc muốn hồi phục,
nước này cần phải thành công trong cuộc cạnh
tranh với Mỹ và không dọa nạt các nước láng
giềng.
Nếu năm 2010
là năm mà Trung Quốc thực hiện một loạt các
động thái chiến lược và chiến thuật
để củng cố vị thế của nước
này ở Đông Á thì năm 2011 chứng kiến cả khu
vực phản ứng lại.
Không ai biết rõ
điều đó hơn Bắc kinh. Tại một hội
nghị thượng đỉnh Đông Á kết thúc
mới đây ở Bali, Indonesia, Trung Quốc bị Mỹ
phục kích theo đúng nghĩa đen, khi phối hợp
một cú đẩy lùi khéo léo chống lại các tuyên
bố chủ quyền của Trung Quốc trên Biển
Đông. Ngoại trừ Myanmar và Campuchia, tất cả các
nước khác tham gia hội nghị, trong đó có Nga,
đều chỉ trích thái độ của Trung Quốc
về Biển Đông và kêu gọi một giải pháp đa
phương, điều mà Trung Quốc luôn phản
đối.
Tin xấu cho
Bắc Kinh thực chất đã có từ trước
Hội nghị Bali. Mỹ và Úc thông báo một thỏa
thuận nhằm mở một căn cứ lính thủy
đánh bộ Mỹ mới ở Darwin, trong một
động thái rõ ràng là nhằm phát tín hiệu tới Trung
Quốc rằng, bất chấp những khó khăn về
ngân sách, Washington có thể tăng gấp đôi sự
hiện diện quân sự của mình trong khu vực.
Tiếp đó,
như thể để chứng tỏ cho Trung Quốc
thấy rằng Mỹ vẫn còn thêm vài quân bài nữa
để chơi, chính quyền Obama thông báo rằng
Ngoại trưởng Hillary Clinton sẽ sớm thực
hiện một chuyến thăm lịch sử tới
Myanmar để cổ súy hội đồng quân sự
nước này tiếp tục tiến trình khi họ
đang thực hiện những bước thăm dò
nhưng đầy hứa hẹn, hướng tới
một sự chuyển đổi sang dân chủ. Nếu
quan hệ nối lại giữa Mỹ và Myanmar đơm
hoa kết trái, Myanmar có thể thoát khỏi tầm ảnh
hưởng của Trung Quốc.
Tóm lại, ba
diễn biến nói trên đã đưa Mỹ trở
lại vị trí cầm lái ở Đông Á, trong khi Trung
Quốc rõ ràng phải chịu bước lùi chiến
lược nghiêm trọng nhất trong khu vực, trong
nhiều năm. Tất nhiên, một số người
ở Bắc Kinh có thể muốn chống lại việc
tái xác nhận quyền lực của Mỹ ở Đông
Á, nhưng bất cứ hành động nào theo hướng
đó chắc chắn sẽ leo thang căng thẳng
với Washington, càng làm cho Trung Quốc bị cô lập
hơn.
Một cách tiếp
cận nhạy cảm hơn đối với Trung
Quốc là phải thay đổi triệt để tư
duy của nước này về an ninh Đông Á và có
những bước đi vững chắc nhằm giành
lại thế chủ động về ngoại giao. Trung
Quốc cần bắt đầu bằng một đánh
giá tổng quan về các mối quan hệ Trung Mỹ. Rõ
ràng, vận may địa chính trị hiếm hoi mà Trung
Quốc có được ở Đông Á kể từ sau
vụ 11/9 nay đã tan biến và quyết tâm của Mỹ
trong việc giữ Đông Á là một trong những ưu
tiên chiến lược hàng đầu của nước
này, chắc chắn làm cho Trung Quốc vô cùng bực
bội.
Tuy vậy, nhìn
nhận những động thái gần đây của
Washington, cùng hệ quả của chúng, như những
bước đi kiên quyết hướng tới kiềm
chế Trung Quốc sẽ là một sự thổi
phồng quá mức tầm quan trọng của chúng, chỉ
ra quá nhiều sự thù hận trong các ý định của
Mỹ, và bỏ qua hành động cân bằng thận
trọng của chính quyền Obama. (Các lãnh đạo Trung
Quốc nên nhớ rằng Barack Obama đã nhắc lại,
tại Hội nghị Đông Á, chính sách ràng buộc
với Trung Quốc của Mỹ).
Đường
lối trung hòa giữa một quan hệ đối tác Trung
Mỹ và cuộc xung đột công khai giữa hai
nước là một cuộc cạnh tranh Trung Mỹ
được kiểm soát. Không thể phủ nhận
rằng, trừ khi chế độ độc
đảng của Trung Quốc chuyển thành một
nền dân chủ tự do, nếu không thì Mỹ và Trung Quốc
sẽ không thể xây dựng được sự tin
tưởng lẫn nhau. Nỗi sợ thường
trực đối với dân chủ của Đảng
Cộng sản Trung Quốc khiến cho họ nhìn nhận
Mỹ như một mối nguy chính trị, trong khi sự
cự tuyệt nền tảng của Mỹ đối
với tính hợp pháp của chế độ độc
tài có nghĩa là Washington sẽ coi chế độ
độc đảng đầy quyền lực ở
Trung Quốc là một mối đe dọa an ninh. Thiếu
hụt lòng tin có thể khiến cho sự hợp tác khó
khăn, nhưng không nhất thiết dẫn tới xung
đột.
Vì vậy, khi uy
thế của Trung Quốc và sự suy giảm tương
đối của Mỹ tiếp diễn, hai cường
quốc lớn này, mặc dù phụ thuộc lẫn nhau
về kinh tế, sẽ vẫn tiếp tục tranh giành
sự ảnh hưởng về địa chính trị.
Kiểm soát được cuộc cạnh tranh ấy,
chứ không phải chối bỏ nó, là một nhiệm
vụ thách thức nhất đối với cả
Washington và Bắc Kinh trong thập niên tới đây.
Tất nhiên,
kiểm soát cạnh tranh đòi hỏi cả hai
nước phải nghĩ lại cách tiếp cận
hiện thời của họ đối với nhau.
Với Trung Quốc, điều này bao gồm việc
từ bỏ chiến lược lâu năm mua anh em xa,
đánh láng giềng gần của họ hay yuanjiao jingong.
Trong 4 thập niên vừa qua, kể từ chuyến thăm
lịch sử của Richard Nixon tới Trung Quốc,
chiến lược tổng quát của Bắc Kinh là xoay
chính sách ngoại giao của nước này trên một
mối quan hệ hợp tác và ổn định với
Mỹ. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Trung Quốc không thể
nhất quán theo đuổi một chiến lược khu
vực hữu ích và toàn diện để cho phép
nước này thúc đẩy một mối quan hệ
ổn định và hợp tác Trung Mỹ trong việc tái
thiết trật tự an ninh Đông Á. Sự khôn ngoan
xưa nay của Bắc Kinh, nếu không phải mơ
tưởng, là một mối quan hệ hữu hảo
Trung Mỹ sẽ mang lại cho Trung Quốc sức
mạnh lớn hơn để đối phó với các
nước láng giềng.
Lối tư duy
đó bỏ qua là các nước láng giềng của Trung
Quốc, sợ hãi một nước Trung Quốc
đầy uy quyền không bị giới hạn bởi
một nước cân bằng chiến lược ngoài
khơi như Mỹ, [các nước láng giềng này]
sẽ càng lo sợ Trung Quốc hơn khi Trung Quốc
lớn mạnh, để rồi gần gũi hơn
với Mỹ. Các mối quan hệ tốt đẹp Trung
Mỹ không mang lại bất kỳ một thuận
lợi nào cho Trung Quốc trong việc kiểm soát các
mối quan hệ bất ổn với các nước láng
giềng. Chỉ có trường hợp duy nhất là
thập niên qua, khi Trung Quốc đầu tư nhiều
nỗ lực vào cải thiện quan hệ với ASEAN và
Hàn Quốc. Và kết quả đã chứng minh rằng,
Trung Quốc có các mối quan hệ tốt đẹp
nhất với hầu hết các nước láng giềng
trong khi quan hệ Trung Mỹ cũng ổn định.
Những gì ví
dụ này và những thất bại gần đây của
Trung Quốc trong khu vực cho thấy, Trung Quốc
phải định dạng lại chính sách ngoại giao
của mình bằng cách tập trung vào các nước láng
giềng và xoa dịu nỗi sợ hãi của họ. Không
nhất thiết phải hạ cấp mối quan hệ
với Mỹ, Trung Quốc vẫn có thể thay đổi
đáng kể các động lực địa chính trị
của Đông Ấ nếu nước này sửa
đổi đại chiến lược lâu nay của
mình và biến nó thành đối xử tốt với các
nước ở gần trước khi kết bạn
với những nước ở xa.
Sự điều
chỉnh chiến lược này, trước tiên và trước
nhất đòi hỏi Trung Quốc phải giải
quyết các tranh chấp lãnh thổ một cách chóng vánh.
Những tranh chấp gay gắt đó đang gây phản
đối từ Nhật, Việt Nam và Ấn Độ,
và biến cho các nước này thành các đối tác
của một liên minh tiềm ẩn chống Trung Quốc.
Những tranh chấp tương tự cũng làm dấy
lên lo ngại trong khu vực về các ý định
tương lai của Trung Quốc và thúc đẩy ASEAN,
một bên thứ 3 trung lập lâu nay, tham gia vào xung
đột, đứng về phía Mỹ.
Một bước
đi cốt yếu khác mà Trung Quốc cần thực
hiện nhanh chóng là đóng vai trò tiên phong hơn nữa trong
các vấn đề an ninh. Điều này có thể
được hoàn thành bởi sự ràng buộc cấp
cao hơn nữa và lâu dài hơn của quân đội Trung
Quốc trong đối thoại an ninh khu vực, minh
bạch hơn về quân sự, điều tiết
chương trình hiện đại hóa quân sự, các trao
đổi thường xuyên hơn nữa giữa quân
đội Trung Quốc và các đối tác trong khu vực,
và các sáng kiến thực nghiệm của khu vực nhằm
duy trì an ninh chung (chẳng hạn như an ninh hàng hải và
cứu trợ nhân đạo).
Những biện pháp bảo đảm chiến lược như vậy có thể không xóa tan lo sợ của Đông Á về Trung Quốc trong chốc lát, nhưng chúng sẽ tiến một quãng đường dài hướng tới việc chứng minh, thông qua hành động và cam kết, rằng Trung Quốc có một đại chiến lược mới ràng buộc chặt chẽ an ninh Trung Quốc với an ninh của các nước láng giềng.
Còn về cuộc
cạnh tranh chiến lược Trung Mỹ, sự
điều chỉnh của bắc Kinh về chiến
lược khu vực, hòa bình, đa phương và có tính
xây dựng, sẽ không thể làm khốc liệt thêm
sự ganh đua cấu trúc của nước này với
Washington. Thay vào đó, vì Mỹ cũng là một
cường quốc Thái Bình Dương, chiến
lược châu Á mới của Trung Quốc sẽ làm
giảm các điểm va chạm tiềm ẩn với
Mỹ và tạo ra một số điểm đa
phương mà Trung Quốc và Mỹ có thể quản lý
cuộc cạnh tranh của họ một cách hiệu
quả hơn.
Tất nhiên, liệu chế độ độc đảng nổi tiếng đa nghi chính trị có thể đạt được một kỳ công về sự khéo léo và tinh vi chiến lược như thế, còn là sự suy đoán của một người nào đó. Để chứng minh cho những người hoài nghi thấy rằng họ sai sẽ tùy thuộc vào Trung Quốc.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Nguồn: Is it Chinas Turn to Pivot?
by Minxin Pei
(*) Tác giả: Ông Minxin Pei là giáo sư môn chính phủ học tại trường Claremont McKenna College.
Các bài nghiên cứu của ông được đăng trên các tạp chí Foreign Policy, Foreign Affairs, The National Interest, Modern China, China Quarterly, Journal of Democracy cùng nhiều ấn bản khác.
Các bài viết của ông cũng được đăng trên báo Financial Times, New York Times, Washington Post, Newsweek International, International Herald Tribune cùng nhiều tờ báo lớn khác.