Tình ca cuối đời của nhạc sĩ NĐ Quang (Nguyễn Mạnh Trinh)

Thơ Pablo Neruda - nhạc Nguyễn Đức Quang

• PSN - 8.6.2011 | Nguyễn Mạnh Trinh

Thơ Pablo Neruda - Nhạc Nguyễn Đức Quang - Những bản nhạc cuối cùng và cũng cuối đời của một nhạc sĩ du ca. Không biết đó có phải là một sự kiện lạ? Nhưng rõ ràng là một cái duyên, trước hai ngày nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang bị vào nhà thương khởi đầu cho một chuyến ra đi vĩnh viễn, ông đã hát hai bản nhạc mới sáng tác của mình trong một buổi họp mặt nhân dịp nhạc sĩ Trần Quang Lộc từ Việt Nam qua. Hai bản nhạc ấy là những lời ngỏ của trái tim tràn ngập tình yêu phổ từ thơ của Pablo Neruda, một thi sĩ người Chile đoạt giải Nobel văn chương của Hàn Lâm Viện Thụy Điển năm 1971.

Và hai bản nhạc ấy đều là những tình khúc có lẽ tha thiết nhất lúc cuối đời của anh. Trong khi hát, anh đã trong hứng khởi vô hạn của một người đang yêu và dưới đôi mắt và suy nghĩ của những người nghe, nhạc sĩ đang trở lại những thuở yêu nhau đầu đời của những con dốc cũ những hẻm phố xưa của thành phố sương mù Đà Lạt. Không một ai có thể ngờ rằng chỉ sau đó hai ngày anh lại bị đột quỵ và hôn mê cho tới khi vĩnh viễn rời bỏ trần thế. Tôi nhớ sau buổi họp mặt đến nửa đêm rất khuya, anh đã lái xe chở anh chị Nguyễn Đình Toàn và Trần Quang Lộc về nhà. Anh còn hứa hẹn sẽ tham dự vào nhiều chương trình khác trong thời gian sắp tới. Lúc ấy, hình như những căn bệnh cũ đã tưởng tuyệt căn rồi và những cuộc giải phẫu tim những lần trước đã thành quá khứ. Anh hát, vung tay múa chân diễn tả ý nghĩ của mình thật vui vẻ sống động. Trong khi Trần Quang Lộc hát những bản trầm lắng hơn thì anh như đang trong một buổi hò hẹn nào mà nhạc và thơ cùng có một hứng khởi và một tâm sự.

Hình như, nhạc sĩ trong những phút giây cuối cùng của mình rất yêu cuộc sống. Và anh đã lôi cuốn những người thân, những bằng hữu với một tinh thần lạc quan trong sáng. Hai tình khúc phổ từ thơ Pablo Neruda cũng xác tín điều ấy. Nhan đề của hai bài thơ là lời ngỏ nồng nàn của trái tim. “Anh thích em lặng thinh” và “Em là của anh” là những thông điệp tình yêu tha thiết trao gửi. Đúng là lời tuổi trẻ. Là tiếng nói thiết tha, của một trời tình yêu. Buổi tối hôm đó, mọi người lắng nghe ngôn ngữ trẻ trung của thời đôi tám của nỗi lòng dàn trải theo từng cung bậc âm thanh. Với “Em là của anh” lấy ý từ bài thơ ”In My Sky at Twilight” của Pablo Neruda:

“Khi ánh nắng khuất sau đường chân trời

Em là bóng mây

Em là áng mây

Mà anh trót yêu mà anh trót yêu

Em là của anh

Người em có đôi môi ướt

Đã gặp nhau đi đâu về đâu

Đem theo mộng ước

em là của anh em là của anh

những chiều chạy quanh chạy quanh

em là hiện thân

làm anh hụt hơi

những đêm trăng ngời

vòng tay lả lơi

những đêm miệt mài

dường như có ai

em là người em

của chuyện mốt mai

có em bên mình

ngồi kể xưa sau

em là vì sao

nhốt trong âm nhạc

rộn ràng riêng anh

em là hồn anh

rồi một chiều quanh

nhan sắc mùa xuân…”

Mở đầu bài hát, nhạc sĩ vào đề: ”Đọc bài thơ của Pablo Neruda, nhan đề “Khi ánh nắng khuất sau đường chân trời” thì thấy cũng thường thường chưa tạo được cảm xúc gì mấy. Nhưng khi gặp câu ”Em là của anh” thì tự nhiên bật ra cảm xúc. Hợp tình hợp lúc tôi viết nhạc cho lời thơ này như một cách để thể hiện tâm tư mình lúc đó...” Anh đã hát, đôi mắt linh động và hình như cả con người anh, thân thể anh, tâm tư anh, là một, của những phút giây sống thực đến lạ kỳ.

Bản nhạc thứ hai ”Anh thích em lặng thinh” cũng lại là những lời ngỏ của đôi lứa yêu nhau, là điệu thở thầm thì của những người đến với nhau. Trong đêm khuya, gần nhau mà sao xa quá. Trời đất, trăng sao, sắc mầu, hơi thở,… tất cả như xa xôi mà cận gần. Thi sĩ và nhạc sĩ như cùng nhau ở trong một giây phút nào tận cùng của cuộc sống, là giọt nước chắt đến mức vô cùng tinh tuyền như giọt sương long lanh của một đêm gần lụn tới bình minh:

“Anh thích em lặng thinh

tựa như ta xa cách nhau

em nghe tiếng anh thật xa

mà anh không sao tới gần

mà anh không sao bắt kịp

có đi tìm hoang vu

sớm như là đôi mắt em

mầu huyền nhung xa quá

giống y như nụ hôn

vẫn phong kín hồn em

đâu đây dáng em thật xa

anh không sao bắt kịp

có đi tìm hoang vu

về ngơ ngác xa vắng

dấu chân vào nơi thinh lặng

có phải lúc đó anh đang nói chuyện

với một sắc mầu

là hơi thở rộn

một vì sao khuya xa thật xa

em thật là giấc ngủ

em là cánh cửa

em là hơi gió

là hơi gió quặn thở đêm qua

em là hơi sầu quạnh quẽ bao la

là vùng quê hương êm đẹp

nụ cười xanh ngát chưa xa...”

Tôi tiếc là chưa có dịp để hỏi tại sao anh lại chọn thơ Pablo Neruda để phổ nhạc. Chắc có nhiều nguyên do lý thú lắm. Còn tôi, tôi biết thi sĩ này là một khuôn dáng nghệ sĩ đặc biệt từ trong đời sống thường nhật đến đời sống văn chương, từ khuynh hướng chính trị đến đời sống tình dục, từ thơ tình yêu đến thơ khích dục… Chính ông, đã tự gọi mình trong thơ:

tôi sẽ chẳng bao giờ quan tâm tới những kẻ khác

mà tôi sẽ tự mở toang mình ra rồi khép kín mình lại

với kẻ thù bội bạc nhất của tôi là Pablo Neruda”

Ông đã viết rất nhiều thể thơ, kể cả thơ khích dục như trong tuyển tập thơ ”Twenty Poems of Love and a Song of Despair”, một thể thơ siêu thực. Theo truyền thuyết, đáng lẽ năm 1964 ông đã đoạt giải Nobel văn chương nhưng vì tình báo Mỹ trong lúc cuộc chiến tranh lạnh đang ở cực độ nên vận động để Jean Paul Satre đoạt giải. Nhưng Sartre đã từ chối giải thưởng vì cho rằng Pablo Neruda xứng đáng hơn mình. Năm 1971, Pablo Neruda mới chính thức đoạt giải văn chương này. Theo Feinstein, tác giả của “Pablo neruda: A Passion for Life” thì đó có thể chỉ là chuyện bịa đặt.

Trong tiểu sử của ông, Pablo Neruda là một người nhút nhát, thiếu tự tin lại xấu trai. Nhưng sự trác tuyệt về thơ văn khiến cho ông có sự hấp dẫn với phụ nữ và trong đời ông có nhiều mối tình độc đáo. Ông là người rất mê gái và may mắn là được gái mê lại. Mối tình đầu của ông với một thiếu phụ Chile có vóc dáng khuôn mặt hơi hao hao giống tài tử Greta Garbo của Hollywood là một mối tình bốc lửa cũng như mối tình thất bại với Albertiba Azocar đã là một tình sử tạo ra cho ông những bài thơ tình nổi tiếng. Ông còn có mối tình với một phụ nữ Miến Điện tên là Josic Biss và cũng là một chuyện tình thật lãng mạn. Ông có lúc còn yêu đương mùi mẫn với cả cô cháu vợ là Alicia. Ông có ba đời vợ, Người vợ đầu là một phụ nữ Hòa Lan cưới năm 1930 và ly dị năm 1936. Người vợ thứ hai là một nữ họa sĩ Argentina cưới năm 1943 ly dị năm 1955. Người vợ cuối là một ca sĩ người Chile và là nguồn cảm hứng để ông viết tập thơ nổi tiếng Một Trăm Bài Thơ Tình.

Tập thơ thứ hai của ông ”Twenty Poems of Love and a Song of Despair” đã mang tên tuổi của ông thành một hiện tượng thi ca. Hoàn toàn khác biệt với tập thơ đầu tay, những bài thơ này là những bước chân tiền phong khai phá của người sáng tạo. Thơ dù là thơ tình nhưng đã vượt qua những khuôn khổ của thơ tình bóng gió, của những cảm xúc mờ ảo và xác thịt chỉ là những gợi hình gián tiếp. Thơ của Pablo Neruda trong tập thơ này có chất tính dục, thách thức với các khuôn mẫu tình ái cổ truyền. Thơ được diễn tả không phải của hình ảnh người đàn bà lãng mạn mà là hình ảnh sống động của cảm xúc tình dục, là những vùng thân xác không còn là úp mở trong thơ nữa. Thơ có những hình ảnh của lột trần thân thể như trong bài “Thân thể phụ nữ”:

“Thân xác đàn bà

những ngọn đồi trắng

những bắp vế tuyệt ngần

em tựa như thế trong thế giới của thân xác gọi mời

Tôi bắp thịt cầy sâu cuốc bẩm

Thô lỗ ấn sâu vào trong em

Và làm cho đứa con trai nhảy vọt ra

Từ nơi thảm sâu trong lòng đất…”

Thơ với Pablo Neruda chỉ là những cuộc thử nghiệm. Ông đã xuất bản hơn bốn chục tập thơ và có nhiều quyển được dịch ra hàng mấy chục ngôn ngữ hoặc có những tập thơ bán được tới hàng triệu cuốn. Thơ tình của ông, theo nhiều nhà phê bình nhận định, là những áng văn chương tuyệt vời và có ảnh hưởng đến đại chúng, nhất là với dân tộc thuộc vùng Nam Châu Mỹ La Tinh. Ariel Dorfman, một giáo sư đại học Chile, một nhà tranh đấu nhân quyền, một nhà văn, nhà thơ, nhà báo nổi tiếng đã kể lại chuyện ông mang thơ Pablo Neruda đi tán gái. Ông yêu thầm nhớ trộm một cô gái xinh đẹp kiêu kỳ và lớn hơn ông 5, 6 tuổi. Ông đang loay hoay không biết làm cách nào tỏ tình thì một người bạn hiến kế là dùng thơ Neruda... Một hôm ông thu hết can đảm đến gần bên cô gái và đọc thầm cây thơ ”puedo escribir los versos mas tristes esta noche”. Cô gái kiêu kỳ kia đốp chát liền ”lại thơ Neruda! Veite poemas de Amor”. Cậu là chú bé thứ năm đọc cho chị nghe trong tháng này đó nhé! Tại sao cậu bé không tìm đọc Una Canción Desesperada?” Câu chuyện kể ấy cho thấy rằng thơ của ông đã ảnh hưởng đến đại chúng biết bao! tập thơ tình “Veinte poemas de armor y una canción desesperada” đã bán hàng chục triệu bản và được coi như là bản tình ca tuyệt vời của nhân loại.

Thơ của Pablo Neruda có nhiều loại, nhiều phong cách sáng tạo tiền phong khác nhau. Thơ của ông thay đổi và trong chủ đích cố gắng vượt qua chính mình, không bao giờ muốn đi trên một con đường có dấu chân qua. Chân dung của Pablo Neruda cũng đa dạng, là một trí thức thiên tả, một chính khách luôn hô hào tranh đấu cho người nghèo nhưng lại giàu có và sinh sống xa hoa. Ông còn là một ứng cử viên cho đảng Cộng Sản cho chức vụ tổng thống Chile và cũng là một người đã thần tượng hóa Stalin, một lãnh tụ Nga khát máu. Có người đã so sánh Neruda với Tố Hữu của Việt Nam vì những câu thơ xưng tụng quá lố.

Nhưng, tóm tắt lại, dù có những vai trò khác nhau, ông vẫn là một thi sĩ của tình yêu, của những mối tình muôn đời miên viễn. Và có lẽ suy nghĩ như thế nên nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang đã phổ nhạc thành những tình khúc cuối đời của mình. Người nghệ sĩ, dù là thi sĩ hay nhạc sĩ, cũng đều có chung trái tim luôn luôn dồn dập nhịp thở tình yêu…

 
Nguyễn Mạnh Trinh

(Nguồn: ducavn.com)

___________________________________________________________________________________________________